Μίλητος

I

Μυθολογικό πρόσωπο, ιδρυτής της Μιλήτου, φίλος του Σαρπηδόνα. Οι αρχαίοι συγγραφείς αναφέρουν τον μύθο του με μερικές παραλλαγές. Ο Απολλόδωρος υποστηρίζει πως ήταν γιος του Απόλλωνα και της Αρείας, ενώ ο Οβίδιος τον αποκαλεί Δικωνίδη, δηλαδή γιο του Απόλλωνα και της Δικώνης. Όμορφος όπως ήταν, τον ερωτεύτηκε ο Μίνωας, αλλά επειδή αυτός προτίμησε τον Σαρπηδόνα, υποχρεώθηκε να φύγει στην Καρία, όπου ίδρυσε την ομώνυμη πόλη. Εκεί παντρεύτηκε την Κυάνη, την κόρη του Μαίανδρου, με την οποία έκανε τον Καύνο και τη Βιβλίδα. Σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή, ο Μ. και ο Καύνος κατάγονταν από τον βασιλιά της Κρήτης Αστέριο και ακολούθησαν τον Διόνυσο στην εκστρατεία εναντίον της Ινδίας. Μια άλλη παράδοση αναφέρει ότι ήταν προγενέστερος του Μίνωα. Κατά τον Νίκανδρο, ο Μ. ήταν γιος του Απόλλωνα από την κόρη του Μίνωα Ακακαλλίδα, η οποία, όταν τον γέννησε, τον εγκατάλειψε στο δάσος όπου τον θήλασε μια λύκαινα και τον μεγάλωσαν βοσκοί. Η εξαιρετική ομορφιά του σκανδάλισε τον παππού του, που θέλησε να τον αποπλανήσει. Για να γλιτώσει λοιπόν, έφυγε στην Καρία, όπου ίδρυσε την πόλη Μίλητο.

II

Αρχαία πόλη της Μικράς Ασίας, στις εκβολές του Μαίανδρου. Η πόλη, οι αρχές της οποίας ανάγονται σε αρχαιότατη εποχή –μεταξύ των ερειπίων της βρέθηκαν νεολιθικά λείψανα και είναι επίσης βέβαιη η ύπαρξη ενός μυκηναϊκού συνοικισμού– ιδρύθηκε ως ιωνική αποικία τον 11o αι. π.Χ. : οι άποικοι έφεραν μαζί τους τη λατρεία του Ποσειδώνα Ελικωνίου, παράλληλα με τον οποίο λατρευόταν ιδιαίτερα ο Απόλλων, με το επίθετο του Δελφινίου, στην πόλη και του Διδυμαίου στο γειτονικό μαντείο της ιερατικής οικογένειας των Βραγχιδών. Οι άποικοι έφεραν επίσης μαζί τους και τη διαίρεση στις 4 παραδοσιακές ιωνικές φυλές, τους Γελέοντες, τους Όπλητες, τους Αιγικορείς και τους Αργαδείς. Η περίοδος από τον 8o αι. έως τον 6o αι. είναι η πιο λαμπρή της ιστορίας της M., η οποία έγινε σημαντικό εμπορικό κέντρο για την εξαγωγή των εγχώριων προϊόντων (μαλλί, αγγεία, μέταλλα)· για την εισαγωγή των εμπορευμάτων οι Μιλήσιοι ίδρυσαν πλήθος αποικιών: το Μιλησίων τείχος στην Αίγυπτο (κατόπιν συγχωνεύτηκε με την πανελλήνια αποικία Ναύκρατη), πολυάριθμες αποικίες στον Ελλήσποντο (Άβυδος), στην Προποντίδα (Κύζικος), στον Πόντο (Απολλωνία, Ίστρος, Ολβία, Σινώπη). Τον 7o αι. π.Χ. η Μ. υπέστη τις επιδρομές των Κιμμερίων, οι οποίες όμως δεν προξένησαν σοβαρές ζημιές· τον 6ο αι. οι Λυδοί και κατόπιν οι Πέρσες έγιναν διαδοχικά κύριοι της Μ.

Η έλλειψη ελευθερίας, καθώς και σοβαρές οικονομικές αιτίες από τις οποίες υπέφεραν η Μ. και οι άλλες ιωνικές πόλεις στα τέλη του 6ου αι. (ο φοινικικός εμπορικός στόλος συναγωνιζόταν τον ελληνικό, το κλείσιμο της Αιγύπτου στο ιωνικό εμπόριο), προκάλεσαν την επανάσταση των Ιώνων εναντίον των Περσών, με αρχηγό τον Αρισταγόρα. Ο αγώνας είχε άσχημο τέλος για τους επαναστάτες· το 494 η M., που μέχρι τότε ήταν η πρώτη από όλες τις πόλεις του ελληνικού κόσμου, που είχε το προβάδισμα στο εμπόριο και στη βιομηχανία και ήταν περίφημο πνευματικό κέντρο (εκεί είχε γεννηθεί ο Εκαταίος και είχε φιλοξενηθεί η πρώτη φιλοσοφική σχολή, του Θαλή και των άλλων Ιώνων φιλοσόφων) καταστράφηκε και δεν μπόρεσε ποτέ να συνέλθει τελείως. Μετά τη νίκη των Ελλήνων εναντίον των Περσών στη Μυκάλη (479), η Μ. ανοικοδομήθηκε και έγινε μέλος της Αθηναϊκής Συμμαχίας, από την οποία όμως αποστάτησε το 412· το 402-401 κατακτήθηκε από τους Πέρσες, οι οποίοι την κράτησαν έως το 334, οπότε την κατέλαβε ο Μέγας Αλέξανδρος. Στην ελληνιστική εποχή, αν και διατήρησε κάποια αυτονομία, ήταν διαδοχικά υποτελής στους Πτολεμαίους, στους Σελευκίδες και στους Ατταλίδες, υπό τους οποίους συνεχίστηκε η ακμή της. Κάποια παρακμή, που σημειώθηκε με το πέρασμα της Μ. στην επιρροή της Ρώμης, έκανε τους Μιλησίους να λάβουν μέρος στον πόλεμο του Μιθριδάτη εναντίον των Ρωμαίων: ως αντίποινα οι Ρωμαίοι εγκαθίδρυσαν στη Μ. το 78 π.Χ. ολιγαρχική κυβέρνηση.

Στους αυτοκρατορικούς χρόνους, εξαιτίας επίσης του ανανεωμένου γοήτρου του μαντείου των Διδύμων, η πόλη γνώρισε μια σχετική ευημερία· το 263 μ.Χ. γλίτωσε ως εκ θαύματος από μια λεηλασία των Γότθων. Από τον 4ο αι. η πόλη υπήρξε έδρα επισκόπου και στο γειτονικό μοναστήρι του Λάτμου αναπτύχθηκε ένα σημαντικό κέντρο χριστιανικής παιδείας: η οικονομική παρακμή της συνεχίστηκε με βραδύ ρυθμό, έως ότου η αραβική εισβολή ανέκοψε απότομα τη ζωή της πόλης (μέσα 7ου αι.).

Η πόλη ήταν χτισμένη στο βόρειο άκρο της χερσονήσου, που εκτεινόταν κάποτε μέχρι τις εκβολές του Μαίανδρου και περιβαλλόταν κατά τα τρία τέταρτα από τη θάλασσα, αλλά οι προσχώσεις του ποταμού δημιούργησαν μια ελώδη πεδιάδα στον λατμικό κόλπο, ώστε να απέχει η θάλασσα περίπου 15 χλμ. από την αρχαία πόλη. Στην κλασική εποχή όμως η πόλη είχε δύο λιμάνια, ΒΔ το λεγόμενο λιμάνι του Θεάτρου και Β το λιμάνι των Λεόντων. Μετά την καταστροφή του 494 π.Χ., η Μ. ανοικοδομήθηκε, ενδεχομένως σύμφωνα με το σχέδιο του Μιλησίου Ιπποδάμου. Η πόλη που αποκάλυψαν οι ανασκαφές έχει ένα κανονικότατο ορθογώνιο σχέδιο και τα οικοδομήματά της είναι κυρίως της ελληνιστικής και της ρωμαϊκής εποχής. Το μέγιστο πλάτος της είναι περίπου 800 έως 1.000 μ., το μήκος περίπου 2.500 μ.

Κοντά στο λιμάνι των Λεόντων βρισκόταν το ιερό του Δελφινίου Απόλλωνα με ένα κεντρικό κυκλικό οικοδόμημα και έναν μεγάλο βωμό· ακολουθούν οι θέρμες του Γναίου Βιργιλίου Καπίτωνος, ένα ελληνιστικό γυμνάσιο, ένα μεγάλο νυμφαίο του Τραϊανού και ένα Ασκληπιείο. Στα ΒΔ βρισκόταν η αγορά με στοά στη νότια πλευρά, το βουλευτήριο με ημικυκλικό κοίλο και με αυλή με ηρώο. Τη συνοικία αυτή έκλεινε στα Ν μια άλλη μεγαλύτερη αγορά (164 x 197 μ.) με στοές και με καταστήματα. Εκεί υπήρχαν, εκτός από το στάδιο, ένας ναός της Αθηνάς, θέρμες κοντά στις οποίες βρισκόταν μια τρίτη αγορά, η λεγόμενη δυτική, το Σεραπείον και τέλος το μεγάλο ρωμαϊκό θέατρο στην πλαγιά του λόφου, το οποίο αντικατέστησε ένα ελληνιστικό θέατρο, και επάνω στο οποίο χτίστηκε ένα βυζαντινό φρούριο. Το κοίλο του έχει διάμετρο 140 μ. και μπορούσε να χωρέσει 25.000 θεατές. Στα Ν βρισκόταν η νεκρόπολη. Από την Ιερά Πύλη ξεκινούσε η Ιερά οδός, που ύστερα από 15 χλμ. έφτανε στο λιμάνι της Πανόρμου, όπου αποβιβάζονταν οι προσκυνητές που προορίζονταν για το ιερό του Διδυμαίου Απόλλωνα.

Το πρώτο μεγαλοπρεπές Διδυμαίο της αρχαίας Μιλήτου, αφιερωμένο στον Απόλλωνα, καταστράφηκε το 494 π.Χ. από τους Πέρσες και ανοικοδομήθηκε μεταξύ του 4ου και 2ου αι. π.Χ.